احکام نماز بیمار
احکام نماز به صورت نشسته 
انسانی که توانایی دارد نماز را ایستاده بخواند، باید این کار را بکند ولو اینکه در حال ایستاده بدن حرکت کند یا برای اینکه بتواند بایستد، مجبور باشد به عصا یا دیوار و مانند آن تکیه دهد یا بدن را کج کند یا خم شود. (1)
شخصی که می تواند ایستاده نماز بخواند اما نمیتواند از حالت ایستاده به رکوع رود باید برای رکوع با سر اشاره کند. (2)
کسى که نمى تواند ایستاده نماز بخواند، اگر احتمال مى دهد که در پایان وقت مى تواند نمازش را ایستاده بخواند، بنا بر احتیاط باید تا آن هنگام صبر کند و اگر در اول وقت به خاطر عذرى نماز را نشسته خواند و سپس تا پایان وقت عذرش برطرف نشد، نمازِ خوانده شده صحیح است.
اگر بیمار در اول وقت قادر بر نماز ایستاده نبود و در حالی که یقین داشت که ناتوانىاش تا پایان وقت ادامه خواهد یافت نماز را بخواند، ولى پیش از پایان وقت عذرش برطرف شد و توانست ایستاده نماز بخواند، باید نماز را به طور ایستاده، دوباره بخواند. (3)
برخی از کسانی که می توانند نماز را به صورت نشسته بخوانند
1- کسانی که توان ایستاده نماز خواندن را ندارند از جمله اینکه وقتی ایستاده نماز می خوانند احساس سرگیجه می کنند.
2- کسانی که سائیدگی غضروف زانو یا شکستگی زانو دارند.
3- بعضی از کسانی که دیسک کمر دارند و ایستادن برای آنها ضرر دارد.
4- کسانی جراحی کرده اند و حرکت برای آنها ضرر دارد.
5- در صورتى که ایستادن حتى با تکیه دادن موجب تشدید بیمارى یا زحمت شدید شود، نماز را نشسته بخواند.
قیام در نماز نشسته
کسی که نشسته نماز می خواند، اگر می تواند مقداری از قرائت را ایستاده بخواند باید مقداری را که می تواند بایستد، و کسی که رکوع را می تواند ایستاده بخواند، باید بایستد و سپس به رکوع برود. (4)هنگام خواندن حمد و سوره بایستد سپس به رکوع رود.
در صورتى که ایستادن حتى با تکیه دادن موجب تشدید بیمارى یا زحمت شدید شود، نماز را نشسته بخواند و نشسته خواندن نماز قیام محسوب می گردد. (5)
قبله در نماز نشسته(6)
کسى که مجبور است نماز را به صورت نشسته بخواند، باید رو به قبله نماز بخواند و اگر نمى تواند به طور معمول بنشیند، باید هنگام نماز، صورت، سینه و شکمش، رو به قبله باشد و لازم نیست ساق پاى او رو به قبله باشد.
آیت الله صافی: باید موقع نماز صورت و سینه و شکم و ساق پای او رو به قبله باشد.
رکوع در نماز نشسته
پرسش: تکلیف بیماری که نمی تواند به مقدار رکوع، در حالت رکوع باقی بماند (یعنی قسمتی از ذکر را می تواند در حالت رکوع بگوید)،چیست؟
پاسخ: کسی که می تواند رکوع کند اما به خاطر بیماری یا علت دیگری نمی تواند به اندازه ذکر واجب توقف کند باید پیش از آن که از حالت رکوع خارج شود ذکر واجب را بگوید هرچند بدن او آرام نباشد و اگر نتواند، در حال برخاستن ذکر را تمام کند حتی به مقدار گفتن یک بار سبحان الله. (7)
چنانچه می تواند، رکوع را به صورت عادی انجام دهد. اما اگر نمی تواند به صورت عادی انجام دهد باید هنگام رکوع سر را تا روبروی زانوها خم کند اگر این مقدار نمی تواند باید به مقدار ممکن خم شود. (8)
سجده در نماز نشسته
شخصی که به علت درد پا از نشستن بر زمین ممنوع باشد و نتواند به طور متعارف سجده کند نشستن روی صندلی و سجده کردن روی میز مقدم است بر ایستاده نماز خواندن و رکوع و سجده را با اشاره انجام دادن. (9)
برای سجده واجب است تا حد امکان خم شود، اگر خم شدن امکان ندارد با سر اشاره کند و اگر این را نیز نمی تواند انجام دهد با باز و بسته کردن چشم اشاره کند.کسی که نمی تواند پیشانی را به زمین برساند باید به قدری که می تواند خم شود و مهر را روی محل بلندی گذاشته و طوری پیشانی را بر آن بگذارد که بگویند سجده کرده است و اگر چیز بلندی نباشد که مهر را بر آن بگذارد، لازم است که مهر را با دست بلند کرده و پیشانی را بر آن بگذارد. (10)
افراد ناتوان و بیماری که نشسته بر زمین نماز می خوانند اگر می توانند خم شوند و مهر را بر میز یا متکا و...بگذارند باید کف دست ها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول به زمین بگذارند و اگر نمی توانند آنها را بر زمین بگذارند، لازم نیست. (11)
بیماری که روی صندلی نماز می خواند یا جانبازی که روی ویلچر نماز می خواند اگر می تواند انگشت ها را بر زمین بگذارد و اگر نمی تواند لازم نیست این کار را انجام دهد.
آیات عظام سیستانی و مکارم: لازم نیست انگشتان پا را بر زمین بگذارد. (12)
بیمار اگر به علت درد و بیماری نتواند دو زانو بنشیند می تواند چهار زانو بنشیند. (13)
احکام نماز به صورت خوابیده
اگر مکلف نتوانست به هیچ شکلی بنشیند، باید خوابیده نماز بخواند. (14)
قبله در نماز خوابیده(15)
جهت قبله براى کسى که به صورتِ خوابیده نماز مى خواند، با توجه به توانایى فرد، به ترتیب زیر است:
1- اگر مى تواند، به پهلوى راست بخوابد و صورت و بدنش رو به قبله باشد
2- اگر توانایى خوابیدن به پهلوى راست را نداشته باشد، به پهلوى چپ بخوابد و جلوى بدنش رو به قبله باشد.
3-اگر توانایى خوابیدن به پهلوى چپ را هم نداشت، به پشت بخوابد و کف پایش رو به قبله باشد.
شخصی که به دلیل بیماری باید به رو بخوابد مثلا پشت او را عمل کرده اند و نمیتواند به پهلوی راست یا چپ بخوابد، باید سرش رو به قبله باشد. (16)
عدم امکان نماز خواندن به طرف قبله (17)
پرسش:کسى که در حال اضطرار نمى‌تواند به طرف قبله نماز بخواند، آیا جهت های دیگر، غیر از قبله، برایش یکسان است؟
پاسخ:اگر با این که جهت قبله را مى‌داند، نمى‌تواند به جهت قبله نماز بخواند(به جهت عدم توانایی تغییر تخت یا وضعیت جسمی بیمار طوری است که نمیتواند رو به قبله باشد)، اگر می تواند، صورتش را رو به قبله کند.
هر گاه در حالتى باشد که به هیچ وجه نتواند رو به قبله یا رو به نقطه نزدیک به قبله نماز بخواند، به طوری که نه خود بیمار می تواند حرکت کند و نه به وسیله حرکت تخت قابل تغییر به سمت قبله است در همان حالی که هست نماز بخواند و قضا ندارد. رکوع و سجده در نماز خوابیده(18)
برای رکوع و سجده باید به مقدار ممکن خم شود و اگر نمی تواند خم شود با سر اشاره کند و اگر نمی تواند با چشم اشاره کند.
در صورتی که شخص نمازگزار نتواند مهر را برای سجده بلند کند شخص دیگری می تواند مهر را بلند کند و او بر آن سجده نماید.
تکبیره الاحرام، قرائت و سجده در نماز
عدم توانایی بالا بردن دست در تکبیره الاحرام
مستحب است موقع گفتن تکبیرة الاحرام، دستها را تا مقابل گوش ها بالا ببرد، و اگر شخصی بخاطر بیماری یا بخاطر اینکه سرم وصل کرده اند ویا دلایل دیگر نمی تواند دست ها را بالا ببرد، لازم نیست دست ها را بالا ببرد، ولی باید ذکر «الله اکبر» را بگوید و نماز را شروع کند . (19)
حذف مستحبات و سوره در قرائت نماز هنگام ضرورت
گرچه هر کس نماز را با تمام مستحبات و آداب آن انجام دهد، از اجر بیشتری برخوردار می گردد اما بیماری که بهخاطر سختی وضعیت جسمی یا تنگی وقت یا شخصی که بیماری تکرر ادرار دارد و در حد انجام واجبات می تواند خود را نگه دارد، بایستی به واجبات در نماز اکتفا کند. از این رو به برخی مستحبات نماز اشاره میشود:
1- اذان و اقامه
2- ذکر «الله اکبر» غیر از تکبرة الاحرام ابتدای نماز
3- ذکر بعد رکوع «سَمِعَ اللّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ»
4- ذکر میان دو سجده «اسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبِّی وَ اتُوبُ الَیْهِ»
5- ذکر هنگام برخاستن در نماز «بِحَوْلِ اللّه وَ قُوَّتِهِ أَقُومُ وَ أَقْعُدُ»
6- قنوت در رکعت دوم
7- ذکر الحمد لله در آغاز تشهد
8- در رکعت سوم و چهارم یکبار تسبیحات اربعه «سُبحان َ اللّه ِ وَ الحَمدُ لِلّه ِ وَ لا إِله َ الَّا اللّه ُ وَ اللّه ُ اکبَرُ»کفایت می کند و بار دوم و سوم مستحب است.
9- در سلام نماز با ذکر «السّلام علیکم و رحمه اللّه و برکاته» بدون اینکه دو سلام اول را بگوید می تواند نماز را تمام کند. (20)
اگر وقت نماز تنگ باشد، یا طولانی کردن نماز برای او ضرر دارد بعد از حمد نباید سوره را بخواند. و اگر در کارى عجله داشته باشد نیز مى‌تواند سوره را نخواند. (21)
سجده کسی که زخم یا باند تمام پیشانی او را گرفته
شخصی که تمام پیشانى او را دمل یا زخم یا باندپیچی غیر قابل برداشت، گرفته باشد، باید به یکى از دو طرف پیشانى سجده کند و اگر ممکن نیست به چانه و اگر به چانه هم ممکن نیست باید به هر جاىی از صورت که ممکن است سجده کند و اگر به هیچ جاىی از صورت ممکن نیست به اندازه‌اى که مى‌تواند خم شود و اگر آن ممکن نیست با اشاره سجده نماید.
آیات عظام امام و خامنه ای: اگر سجده بر جاىی از صورت ممکن نیست با جلو سر سجده نماید و اگرآن هم ممکن نبود به اندازه‌اى که مى‌تواند خم شود و اگر آن ممکن نیست با اشاره سجده نماید...(22)
سجده روی کاغذ یا دستمال کاغذی
پرسش: در صورتی که مهر در دسترس نباشد، آیا می توان از کاغذ یا دستمال کاغذی برای سجده استفاده کرد؟
پاسخ: بله. سجده بر کاغذ و دستمال کاغذی جایز است چه از چوب یا کاه ساخته شده باشد یا از پنبه.
آیات عظام خامنه ای، مکارم و صافی : سجده روی چیزی که از پنبه ساخته شده، فقط در وقت اضطرار جایز است اما کاغذ هایی که از چوب یا کاه درست شده، سجده بر آنها جایز است.(23)
پاورقی:
(1)توضیح المسائل مراجع م 970، رساله آموزشی ج1 ص133 (2) توضیح المسائل مراجع م 1037 (3) توضیح المسائل مراجع م976، رساله آموزشی ج1 ص134. (4) توضیح المسائل مراجع م 972، رساله آموزشی ج1 ص133 (5) توضیح المسائل مراجع م 975 (6) توضیح المسائل مراجع م778 و توضیح المسائل آیت الله شبیری م 785(7)توضیح المسائل مراجع م1034و1035و احکام پزشکی و بیماران ص60(8)احکام پزشکی و بیماران ص58و 59 (9)احکام پزشکی و بیماران ص64(10)همان ص62،توضیح المسائل مراجع م1068 (11)احکام پزشکی و بیماران ص63 (12)همان ص61 (13) توضیح المسائل مراجع با استفاده از م 1068 و 1069احکام پزشکی و بیماران ص54
(14)توضیح المسائل مراجع م 975س م 819، رساله آموزشی ج1 ص134 (15) توضیح المسائل مراجع م779 و رساله آموزشی ج1 133 (16)سوال از دفاتر مراجع (17) سوال از دفاتر مراجع (18)احکام پزشکی و بیماران ص59 و 60و64 (19)توضیح المسائل مراجع م955 و 1117 و احکام پزشکی و بیماران ص68 (20) توضیح المسائل مراجع م916 و م1005و م1043 و م1091و م1105و م1117 (21) همان م979،رساله آموزشی ج1 ص134 (22) توضیح المسائل مراجع م 1066 و 1067وسوال از دفتر آیت الله خامنه ای (23) توضیح المسائل مراجع م 1082و م 1084 ، رساله آموزشی ج 1 ص152
سروش